Ogrody renesansowe we Włoszech

Ogrody renesansowe mają swoje cechy charakterystyczne i wnoszą jakieś wartości do świata ogrodów na przestrzeni wieków. Wszelkie kompozycje ogrodowe są wykorzystywane po dzień dzisiejszy. Zapoczątkowany we Włoszech renesans oznaczał powrót do klasycznych źródeł kultury europejskiej. Powrót do tradycji antycznych nie oznaczał jednak odrzucenia chrześcijaństwa, ale był próbą pogodzenia tych dwóch nurtów. Zainteresowano się ciałem człowieka i jego osobowością , co przyczyniło się do rozwoju medycyny. Nastąpił rozkwit nauk przyrodniczych, matematycznych i humanistycznych, a także geografii, kartografii oraz nawigacji. Rozwijał się handel zamorski. Nastąpił również wspaniały rozwój sztuki.

Renesans – artyści

              Artyści renesansowi jako podstawę teoretyczną przyjęli klasyczną zasadę sztuki: naśladownictwo natury, odkrywanie jej piękna opartego na harmonii i proporcji. Zasady te stosowano w rzeźbie i malarstwie. W malarstwie nowatorskim osiągnięciem było zastosowanie perspektywy i światłocienia. Do wspaniałych twórców epoki renesansu należeli: artyści malarze- Sandro Botticielli i Rafael Santi, rzeźbiarz i architekt- Michał Anioł Buonarotti, oraz genialny malarz i teoretyk sztuki, rzeźbiarz, architekt, uczony i myśliciel- Leonardo da Vinci. Za twórcę nowego stylu w architekturze uznawany jest Filippo Brunelleschi, który w 1420 roku rozpoczął budowę olbrzymiej kopuły na katedrze we Florencji. Wielcy artyści i teoretycy, tacy jak: Leone Battista Alberti, Donato d’Angelo Bramante, Andrea Palladio, przeprowadzili dokładne badania pozostałości antycznych budowli i opisali sposób ich powstawania.

Renesans – architektura

              Styl renesansowy pojawił się również w architekturze. Powstały kościoły, gmachy użyteczności publicznej- ratusze, hale targowe, a także prywatne pałace możnych. Elementy renesansowe nadawały budowli nowy charakter. Pojawiły się pilastry, tarasy, balkony, lunety, szerokie okna i loggie. Płaszczyznę ścian dzieliły gzymsy pośrednie zwane kordonowymi, zaznaczające poziomy poszczególnych kondygnacji. Pasy płaszczyzn ściennych były odmienne na każdym piętrze. Ponownie wprowadzono kopułę jako formę przekrycia. W budownictwie sakralnym, oprócz kościołów zakładanych na rzutach prostokątnych jedno- i trzynawowych, wznoszono kościoły jednoprzestrzenne o kompozycji centralnej. W budownictwie świeckim dominowały pałace, wille, ratusze i kamienice mieszczańskie. Przykładem tego typu budownictwa są pałace włoskie o kwadratowym lub prostokątnym obrysie, mające wewnętrzne dziedzińce- cortile.

Do najpiękniejszych renesansowych budowli świeckich zaliczyć można pałac Pitti we Florencji, pałace di San Marco i Farnese w Rzymie. Z przykładów budownictwa sakralnego, oprócz wspomnianej kopuły na katedrze Santa Maria del Flore, wymienić należy florenckie bazyliki: San Lorenco i San Spirito, kościół San Sebastiano w Mantui, bazylikę św. Piotra w Rzymie.

Ogrody renesansowe we Włoszech

Nowa myśl humanistyczna przeniknęła również do sztuki ogrodowej. Ogrody renesansowe, a przede wszystkim ogród humanisty o jasnej, prostej kompozycji, zgeometryzowanej przestrzeni i harmonijnych proporcjach, odzwierciedlał wzajemne relacje między człowiekiem a otaczającym go światem. Przestrzeń ogrodu renesansowego była zgeometryzowana i zorganizowana według osi kompozycyjnych. Dominantę układu stanowił budynek mieszkalny, a cały ogród był mu podporządkowany. Elementy małej architektury podkreślały powiązanie pałacu czy willi
z ogrodem i otaczającym krajobrazem. W ogrodzie wyróżnić można było poszczególne jego elementy, zróżnicowane pod względem formy, funkcji i dostępności. Giardino segreto, rozplanowane w pobliżu domu, przeznaczone było wyłącznie dla właściciela i jego rodziny. Otoczone było murem, wewnątrz którego znajdowały się zarówno kwatery ogrodowe obsadzone ozdobnymi i użytkowymi roślinami, jak też trawiasty plac. Giardino de semplici to ogród użytkowy, który znajdował się najczęściej z dala od domu. Wypełniały go regularne kwatery obsadzone roślinami uprawnymi i drzewami owocowymi.

Ogrody renesansowe – charakterystyka

Parter ogrodowy

Ważnym elementem ogrodu ozdobnego był parter ogrodowy rozplanowany jako kwadratowa kwatera, którą wypełniał ornament ze strzyżonego bukszpanu, a przestrzeń pomiędzy nim zajmowały kwiaty lub kolorowe kruszywo. Parter mógł składać się  z wielu kwater, oddzielonych od siebie drogami, które przecinały się pod kątem prostym. Powszechnie stosowany był labirynt, który znano już w starożytności. Zakładany na planie kwadratu lub koła, stanowił samodzielny element ogrodowy. Tworzyły go liczne ścieżki pomiędzy równoległymi żywopłotami, ze ślepymi odgałęzieniami, utrudniającymi dojście do jego końca. Zakończeniem labiryntu i jednocześnie środkiem geometrycznym kwatery był plac wyposażony w ławkę, altanę, rzeźbę lub drzewo. Labirynty z niskimi żywopłotami stanowiły jedynie motyw dekoracyjny, natomiast te z wysokimi żywopłotem był miejscem spacerów.  W ogrodach renesansowych stosowano również formy strzyżone roślin, co było nawiązaniem do tradycji starożytnej. Były to zarówno proste w swej formie żywopłoty, okalające brzegi kwater, jak również skomplikowane bryły geometryczne i zwierzęta.

Roślinność i rzeźby ogrodowe

W ogrodach sadzono rośliny krajowe. We Włoszech były to przede wszystkim: cyprys, laur, mirt, sosna– pinia, ostrokrzew, bukszpan. Z roślin kwitnących uprawiano: lilie, irysy, fiołki, róże, hiacynty, mieczyki, bratki, niezapominajki. W ogrodzie renesansowym, oprócz dużej różnorodności form roślinnych, występowały elementy małej architektury. Należały do nich schody i rampy bogato zdobione rzeźbami, wazami, a nawet grotami. Wszelkiego rodzaju mury oporowe, towarzyszące tarasom, fontanny, baseny wodne oraz liczne kaskady wodne, były również bogato zdobione rzeźbami.

Rzeźba ogrodowa w postaci figuralnej w założeniach renesansowych rzadko występowała jako forma samodzielna, zazwyczaj towarzyszyła budowlom i małej architekturze ogrodowej. We Włoszech wykształciło się kilka typów ogrodów. Jednym z nich był ogród kwaterowy, zakładany na płaskim terenie. Cała jego przestrzeń podzielona była na szereg kwater jednakowej wielkości, oddzielonych od siebie drogami krzyżującymi się pod kątem prostym. Kwatery obsadzano roślinami ozdobnymi i użytkowymi. Taki regularny płaski układ sprawiał, że ogród był monotonny.

Ogród dziedzińcowy, tarasowy i zamkowy

Innym rodzajem założenia był ogród dziedzińcowy, którego kompozycja nawiązywała do antycznych ogrodów perystylowych. Najczęściej był niewielkich rozmiarów,  powstawał na planie prostokąta lub kwadratu, otoczony murem lub podcieniami arkadowymi i znajdował się tuż przy budynku mieszkalnym. Zróżnicowane ukształtowanie rzeźby terenu we Włoszech sprzyjało zakładaniu ogrodów tarasowych. W kompozycjach wykorzystywano naturalne warunki przyrodnicze do tworzenia tarasów ogrodowych, wznoszących się w górę lub opadających w dół. Tarasy łączono za pomocą schodów i ramp, bogato ozdabianych rzeźbami, maszkaronami, grotami, kaskadami i wodotryskami. Poszczególne element ogrodowe rozplanowane były, czasem nawet symetrycznie, wzdłuż osi kompozycyjnych.

Odmienną kompozycję miały ogrody zamkowe. Obronny charakter budowli determinował rozplanowanie ogrodu. Często w pobliżu zamku budowano letni pałacyk. Obie budowle stanowiły kompozycyjną całość dzięki układowi ogrodowemu.

Inne formy ogrodów

Ogrodom renesansowym, zwłaszcza tym większym, towarzyszyły promenady leśne albo gaje, zwane czasem silvatico. W odróżnieniu od regularnej części ogrodu były to tereny z naturalną roślinnością, nieregularnie poprzecinane drogami, biegnącymi w różnych kierunkach. Na terenie gaju umieszczano pojedyncze baseny, fontanny, altany, labirynty, które najczęściej stanowiły zakończenie dróg.  Ogrodom towarzyszył również zwierzyniec, który pojawia się w końcu XVI wieku jako nowy element ogrodowy. Swoją formą i funkcją nawiązywał do średniowiecznych tradycji. Ogrody botaniczne najczęściej powstawały przy uniwersytetach w powiązaniu z wydziałem lekarskim. Stąd, w początkowym etapie rozwoju ogrodów botanicznych, w składzie gatunkowym kolekcji dominowały rośliny lecznicze.

Ogrody renesansowe są zabytkiem samym w sobie. Warto wybrać się na małą wycieczkę śladami ogrodów, gdyż są przepiękne. Nie tylko pod względem geometryczności, ale i roślinności.